نور نیوز-گروه بی‌الملل: بندر چابهار واقع در جنوب شرق ایران بزرگ ترین بندر دریایی در ایران و یک گذرگاه حیاتی اساسی به سوی بازارهای آسیای میانه و افغانستان است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و سرشار بودن آنها از منابع انرژی و منابع طبیعی دو منطقه راهبردی برای هند به شمار می‌روند. با توجه به محدودیت‌های جغرافیایی و سیاسی تحمیل شده از سوی پاکستان ، بندر چابهار جایگزین مناسبی به جای دهلی نو جهت رسیدن به این بازارها به شمار می‌رود و در مقایسه با بندرعباس در جنوب ایران به کشتی‌های بزرگ اجازه می‌دهد تا سریع تر برسند. بندر چابهار در نزدیکی سواحل هند واقع شده است و موقعیت راهبردی آن در دریای عمان حرکت کشتی‌های بزرگ را آسان می‌کند و به هند اجازه رسیدن به نفت و گاز ایران را می‌دهد به گونه ای که امنیت انرژی این کشور را افزایش می‌دهد.
دهلی نو در حال برنامه ریزی برای تبدیل بندر چابهار به یک مرکز لجستک اصلی در راستای گذرگاه حمل و نقل بین المللی میان شمال و جنوب (INSTC) است که طی آن هند توسط ایران به روسیه و آسیای میانه متصل می‌شود و همین امر فرصت‌های اقتصادی را افزایش می‌دهد و جایگزینی برای تجارت سنتی به شمار می‌رود که توسط تنگه هرمز یا کانال سوئز عبور می‌کند و باعث افزایش نفوذ این کشور در آن منطقه می‌شود.
دهلی نو در دهه نود رابطه خود با بندر چابهار را آغاز کرد و در همین راستا یادداشت تفاهم امضا شده در سال ۲۰۰۳ اولین گام جدی برای تحکیم همکاری میان ایران و هند در بندر چابهار به شمار می‌رود اما تحریم‌های بین المللی اعمال شده علیه ایران بخاطر برنامه هسته ای مانع از تحقق یافتن یک پیشرفت قابل توجه تا سال ۲۰۱۶ گردید.
تحریم‌ها مانع از پیشرفت بندر و توقف مذاکرات میان ایران و هند شد زیرا شرکت‌های هندی با توجه به تحریم‌های بین المللی و آمریکا در عمل دچار شک و تردید شدند و پس از امضای توافق هسته ای ایران در سال 2016 همکاری بر سر پیشبرد بندر چابهار از سرگرفته شد. هند در ماه مه همان سال جهت پیشبرد بندر چابهار یک توافق سه جانبه با ایران و افغانستان به امضا رساند. بر همین اساس دهلی نو متعهد شد که ۵۰۰ میلیون دلار در زمینه زیرساخت‌های بندر و پایانه شهید بهشتی سرمایه گذاری کند. این توافقنامه همچنین شامل ایجاد یک کریدور حمل و نقل است که چابهار را از طریق شبکه جاده ای و راه آهن به افغانستان متصل می‌کند و به هند اجازه می‌دهد تا با دور زدن پاکستان کالا به افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی صادر کند.
علیرغم فشارها و تحریم‌های جدید آمریکا اعمال شده علیه ایران پس از خروج آمریکا در توافق هسته ای در سال ۲۰۱۸ ، همچنان هند به پیشبرد بندر چابهار ادامه داد. ایران و هند در ماه مه ۲۰۲۴ توافقنامه جدیدی برای اداره و راه اندازی پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار به مدت ۱۰ سال به امضا رساندند که شامل سرمایه گذاری بیش از ۱۲۰ میلیون دلار جهت پیشبرد بندر و راه اندازی یک خط اعتباری به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار برای بهبود زیرساخت‌ها شد.
بندر چابهار از نگاه ایران
تهران به بندر چابهار به عنوان ابزاری برای کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا و تقویت روابط اقتصادی منطقه ای و وسیله ای برای تنوع بخشیدن به مشارکت‌های اقتصادی خود و بخشی از راهبرد تقویت موقعیت خود به عنوان یک محور تجاری اساسی در منطقه می‌نگرد و همین امر به ایران نقش بیشتری در تجارت منطقه ای و بین المللی می‌بخشد. علاوه بر آن بندر چابهار بخشی از راهبرد گسترده تر ایران جهت پیشبرد گذرگاه شمال جنوب است که توسط سرزمین ایران میان روسیه و هند پیوند ایجاد می‌کند و همین امر به ایران فرصت می‌دهد تا نقش خود را به عنوان کانال تجاری حیاتی میان آسیای میانه و اقیانوسیه تقویت نماید و توان ایران جهت مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی و سیاسی تحمیل شده از سوی آمریکا را افزایش می‌دهد. مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی سابق ایران گفت: شهر چابهار می‌تواند به یک نقطه محوری در رشد و توسعه حمل و نقل کالا در منطقه تبدیل شود.
آمریکا هشدار می‌دهد و هند اطمینان خاطر می‌دهد
طرح‌های پیشبرد بندر بخاطر تحریم‌های آمریکایی اعمال شده علیه ایران با چالش‌هایی روبرو است زیرا وزارت خارجه آمریکا نسبت به خطر احتمال اعمال تحریم علیه شرکت‌های هندی شرکت کننده در این طرح هشدار داد هر چند بندر چابهار بخاطر نقشی که در رشد و توسعه افغانستان دارد، از تحریم‌های آمریکا مستثنی شده بود. در همین راستا " سوبرامانیام جایشانکار" وزیر خارجه هند تصریح کرد: بندر چابهار نه تنها به منافع دوجانبه میان هند و ایران کمک می‌کند بلکه در ثبات تمام منطقه سهیم است و یک پایه اساسی در تجارت منطقه و تقویت همکاری‌های اقتصادی میان آسیای میانه و افغانستان به شمار می‌رود. همچنین تحریم‌های آمریکا گاهی ممکن است نتایج معکوس به همراه داشته باشند و تلاش‌های هند در بندر چابهار می‌تواند در چارچوب طرح مشترک هند و آمریکا جهت مهار چین محسوب شود زیرا چین از نظر آمریکا در بردارنده تهدیدی بزرگ تر از تهدید ایران است.
بندر چابهار از نگاه افغانستان
افغانستان به بندر چابهار به عنوان فرصتی برای تقویت تجارت خود با جهان به ویژه هند می‌نگرد زیرا امکان رسیدن افغانستان به بازارهای جهانی را فراهم می‌آورد و به کابل کمک می‌کند تا از انزوای اقتصادی خود خارج شود که در نتیجه به رسمیت شناخته نشدن دولت طالبان در سطح بین الملل شکل گرفته است. افغانستان همچنین می‌تواند از بندر چابهار به عنوان یک گذرگاه اصلی برای صادرات و واردات کالا استفاده نماید و باعث تقویت توان افغانستان جهت پیشبرد اقتصادش و تسهیل بخشیدن به تجارت کابل با کشور هند و کشورهای آسیای میانه شود. بندر چابهار به افغانستان امکان رسیدن به بازارهای بین المللی را می‌بخشد بدون آنکه نیازی به استفاده از بنادر پاکستان داشته باشد که بخاطر تنش‌های سیاسی میان دو کشور بسته می‌شد. اسلام آباد از سوی کابل به تلاش جهت کارشکنی در فرآیند صادرات و واردات توسط بندر کراچی متهم است.
بندر چابهار می‌تواند باعث تقویت طرح‌های زیربنایی و اقتصادی در افغانستان شود به ویژه با توجه به اینکه دهلی نو از طرح‌های مهم تجاری پیوند دهنده دو کشور و تقویت نقش بندر چابهار به عنوان گذرگاه اصلی تجارت میان هند و آسیای میانه حمایت می‌کند. به عنوان مثال هند از پیشبرد طرح راه آهن جدید حمایت می‌کند که بندر چابهار را به شهر زاهدان ایران واقع در نزدیکی مرزهای افغانستان پیوند می‌زند و باعث تقویت جاده‌های مواصلاتی میان افغانستان و ایران و هند و افزایش صادرات و واردات کالا میان آنها خواهد شد. مصلحت هند اقتضا می‌کند امنیت و ثبات در افغانستان تقویت شود و همین امر باعث افزایش کمک‌ها به ویژه در زمینه تقویت ثبات اقتصادی افغانستان می‌شود. از سوی دیگر دولت افغانستان نیز سعی دارد تا بندر چابهار را به گذرگاه واردات و صادرات کالا و راهیابی به بازارهای جهانی تبدیل نماید .
ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان توضیح داد: افزایش ظرفیت منابع جذب انرژی در چابهار و فعال شدن طرح راه آهن جدید میان ایران و افغانستان تا حد زیادی باعث حل و فصل مشکلات بازرگانان افغان می‌شود . این مشکلات نشات گرفته از بد رفتاری طرف‌های پاکستانی است زیر افغانستان فقط بر بنادر پاکستان متکی است و بدین ترتیب می‌توانیم میزان صادرات کالاهای خود را افزایش دهیم.
چالش‌ها و تحریم‌ها
پیشبرد بندر چابهار با چالش‌های به ویژه در ارتباط با تامین هزینه زیرساخت‌ها مواجه است که مهم ترین آنها تحریم‌های آمریکایی اعمال شده علیه ایران است و همین امر باعث شده تا شرکت‌های هند در صورت مشارکت در این طرح‌ها بیم آن دارند که مورد تحریم قرار بگیرند. آمریکا در آوریل ۲۰۲۴ شرکت‌های هند را از مشارکت در پیشبرد بندر چابهار برحذر داشت زیرا پس از امضای توافق میان هند و ایران جهت پیشبرد بندر مورد تحریم قرار گیرند و همین امر موضوع سرمایه گذاری‌های هند در این طرح را تحت فشار قرار خواهد داد . کاخ سفید تاکید کرد: هر یک از کشورهای ذیربط در قراردادهای تجاری با ایران باید بدانند که با خطر احتمالی تحریم‌های آمریکایی مواجه هستند.
همچنین تحریم‌های مالی اعمال شده علیه نظام بانکی ایران تامین هزینه‌های رشد و توسعه بندر چابهار به طور مستمر و همچنین انجام مبادلات مالی میان هند و ایران را با مشکل مواجه کرده است و باعث افزایش هزینه‌های فرآیند لجستیک مربوط به رشد و توسعه زیرساخت‌ها در بندر شده است. از سوی دیگر بندر چابهار همچنان نیازمند تقویت زیرساخت‌ها به ویژه در زمینه شبکه‌های جدید راه آهن است که این بندر را به درون ایران و آسیای میانه پیوند می‌زند و اجرای طرح خط راه آهن جدید چابهار زاهدان به تاخیر افتاده است. از سوی دیگر چین و پاکستان با متصل کردن بندر گوادر با شبکه جاده ای و خط راه آهن چین در حال پیشبرد زیرساخت‌ها در سطح وسیعی است به گونه ای که باعث پیشرفت بندر گوادر خواهد شد و همچنین این بندر همانند بنادر ایران تحت تحریم‌های بین المللی قرار ندارد.