نورنیوز – گروه اجتماعی : هفته گذشته در میان انبوه اخبار سیاسی و انتخاب وزرای دولت چهاردهم، خبری با مضمون افزایش جمعیت ایران به 91 میلیون نفر، توجه بسیاری از مردم و کارشناسان را جلب کرد و حساسیتی فراگیر برانگیخت. سال1395 آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن انجام گرفت و درحالی که بر اساس قانون هر 10 سال یک بار این سرشماری انجام می شود، یک منبع خارجی با نام «ورلدومترز»، اعلام کرد که جمعیت ایران در حال حاضر به ۹۱ میلیون نفر رسیده است. این افزایش ادعایی، درحالی رقم خورد که تا چندی پیش اعلام شده بود جمعیت ایران در محدوده ی 85 میلون نفر است . دراین میان برخی نیز برای معقول نشان دادن عدد 91 میلیون نفر، ادعا کردند دلیل چنین رشد آماری، افزایش حضور مهاجران افغانستانی در ایران و صدور کارت ملی برای آنان است؛ موضوعی که البته جمعیت شناسان و مسئولان ثبت احوال، یکصدا آن را رد می کنند و معتقدند این آمار بر اساس محاسبات خود دفتر سازمان ملل، مبنای علمی ندارد.
آماری دور از واقعیت
دکتر شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه تهران در گفت و گو با «نور نیوز» با اشاره به اینکه جمعیت ایران در حال حاضر کمی بیش از 86 میلیون نفر است از تصورات غلط نسبت به اضافه شدن جمعیت مهاجران افغانی به آمار جمعیت ایران گفت: « به اعتقاد من آمار 91 میلیون نفر جمعیت ایران که در برخی از رسانه ها بازتاب پیدا کرده مطلقا صحیح نیست . درحالی که عنوان می شود منبع این آمار سازمان ملل است ولی مشخص نیست از چه مرجعی و بر اساس کدام محاسبه این تعداد جمعیت اعلام شده است.
دفتر جمعیت سازمان ملل معمولا آمارهایی را که هر سال منتشر می کند از مراکز رسمی خود آن کشورها می گیرد و محاسباتی انجام می دهد و آن را اعلام می کند. مثلا آمار 5 سال قبل جمعیت کشوری را براساس سرشماری که انجام گرفته اخذ و با محاسباتی نتیجه را اعلام می کند. این که جمعیت ایران 91 میلیون نفر اعلام شده، به اعتقاد من یا به این دلیل بوده که منبعی که آمار را به این دفتر ارایه کرده موثق نیست و یا محاسبات شان اشتباه است.
به اعتقاد من که سالهاست درباره موضوع جمعیت ایران مطالعه و کار می کنم این عدد با واقعیت مطابقت ندارد. اگر ما سرشماری سال 95 را ملاک قرار بدهیم جمعیت ایران در آن سال 79 میلیون و 400 هزار نفر بود. اگر با تعداد متولدین و افرادی که طی این سالها فوت کرده اند محاسبه کنیم و خود من نیز بارها محاسبه و پیش بینی جمعیتی انجام داده ام جمعیت ایران در حال حاضر بیش از 86 میلیون نفر است. »
وی ادامه داد: « دراین میان برخی هم دنبال این هستند که بگویند جمعیت افغانستانی ها در ایران زیاد شده و آنها را به این آمار اضافه کرده اند درحالی که معمولا آمار جمعیت آنها در آمار نهایی منعکس نمی شود. بر اساس آماری که سازمان ثبت احوال، زمستان سال گذشته اعلام کرد، جمعیت ایران آن زمان 87 میلیون نفر بود که 83 میلیون نفر آنها ایرانی و حدود 4 میلیون نفر افغانستانی هایی بودند که اجازه اقامت دارند.»
از سوی دیگر، معاون اطلاعات و آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نیز در گفت و گو با ایلنا با بیان اینکه اعلام جمعیت ۹۱ میلیون نفر برای کشور در سال ۱۴۰۳ صحت ندارد گفت: «در یکی از جداولی که مرکز آمار ایران برای پیش‌بینی جمعیت انجام داده است، برای سال ۱۴۱۵ جمعیتی حدود ۹۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر پیش بینی کرده است. نرخ رشد جمعیت کشور، ۱.۳۴ درصد در فاصله سال های ۹۰ تا ۹۵ بوده است. براساس همان نرخ رشد، جمعیت کشور را در سال 1415 چیزی بیش از 91 میلیون نفر تخمین زدند. قاعدتا هر چقدر بازه این زمان زیادتر می‌شود، خطای این برآورد‌ها ممکن است بیشتر شود. »
نرخ پایین و سالمندی جمعیت
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در جدیدترین گزارش آماری خود اعلام کرد جمعیت ایران طی سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ به‌طور متوسط 9/0 درصد رشد سالانه داشته است و پیش‌بینی می‌شود طی سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۵۰ رشد جعیت ایران تنها 4/0 درصد در سال باشد. با وجود رشد پایین جمعیت، ایران توانسته است موقعیت خود را به‌عنوان هفدهمین کشور پرجمعیت جهان در سال ۲۰۲۲ حفظ کند. زنگ خطر کاهش رشد جمعیت و سالمندی سالهاست که در کشور به صدا درآمده و کاهش نرخ باروری به عدد ۱.۶ فرزند به ازای هر زن یکی از نمونه‌های بارز آن است. بهبود بخشیدن به شاخص های رشد جمعیت یکی از محورهای اساسی برنامه هفتم توسعه است که در آن ارتقای باروری کل به ۲.۵ فرزند در سال پایان برنامه هدف گذاری شد. برخی از جمعیت شناسان، در بحبوحه دهه 70 که سیاست کنترل موالید توسط دولت های وقت دنبال می شد مخاطرات این سیاست را گوشزد می کردند و نسبت به خطر پیری جمعیت ایران هشدار می دادند اما به رغم این هشدارها، علل و عوامل زیادی دست به دست هم دادند تا مردم به فرزندآوری، کم رغبت شوند.
حدود ۲۴ درصد از جمعیت کشور را کودکان و نوجوانان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند؛ ۲۵ درصد از جمعیت کشور شامل جوانان ۱۵ تا ۲۹ساله و ۴۴ درصد میان‌سال و بقیه هم سالمندان بالای ۶۵ سال هستند که این نشان می‌دهد ساختار غالب جمعیتی کشورمان را میان‌سالی تشکیل می‌دهد. این یعنی جامعه ایران با سرعت زیاد به سمت پیر شدن می رود. سن امید در ایران به 74 سال رسیده و بررسی ها نشان می‌دهد جمعیت مولد کشور که متولد همان دهه 60 هستند به سمت بازنشستگی و سالمندی می روند . براساس آمار، اکنون به‌سرعت به سمت پیری می‌رویم و اگر با همین سرعت (که میزان نرخ باروری کل در حال کاهش است) پیش برویم تا ۲۰ سال آینده بیش از ۳۰درصد از جمعیت کشور پیر خواهند بود.
ادامه کاهش نرخ رشد جمعیت طی یک دهه اخیر که برخی کارشناسان تعبیر سقوط آزاد جمعیت را برای آن به کار می برند باعث شد تا در مجلس یازدهم، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعتی با قید سه فورتی تصویب و به دولت ابلاغ شود. دولت سیزدهم نیز آن را به دستگاه ها ابلاغ تا برای پیشگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت به اجرا دربیاورند. اما با گذشت سه سال بررسی ها نشان می دهد این قانون و مشوق هایی که در آن دیده شده است بازهم نتوانسته است روند نرخ رشد جمعیت را مثبت کند. به اعتقاد کارشناسان با گذشت سه سال از این قانون آمارها نشان می دهد که نرخ رشد جمعیت بازهم کاهشی بوده است. متولدین دو سال 1401 و 1402 به ترتیب برابر ۱.۰۷۵ و ۱.۰۵۸ میلیون کودک است. این آمار به معنای کاهش ۳.۷ و ۱.۶ درصدی زاد و ولد نسبت به سال پیش آنها، و 31 درصد کمتر نسبت به سال ۱۳۹۵ است.
دکتر شهلا کاظمی پور جمعیت شناس و استاد دانشگاه در گفت و گو با نور نیوز با نادرست خواندن ادعای رئیس کل سازمان نظام پزشکی که گفته بود در سه سال گذشته جلوی سقوط آزاد جمعیت گرفته شده است گفت : «به اعتقاد من اینکه اعلام شد با یک برنامه ریزی جلوی سقوط آزاد جمعیت گرفته شده نمی‌تواند درست باشد. اگر تعداد موالید به طور مثال 20 هزار نفر نسبت به سالهای گذشته افزایش پیدا کرده است باید تعداد مرگ را هم لحاظ کرد . مرگ افراد به دلیل سالخوردگی جمعیت و همچنین کرونا و مسایل مختلف زیاد تر شده است. از طرف دیگر مهاجرت نیز زیاد شده و همه اینها نشانه های خوبی برای جمعیت نیست . البته این نگرانی بیشتر برای کسانی است که نسبت به کم شدن تعداد جمعیت و کمیت آن نگران هستند ولی من شخصا به کیفیت جمعیت اعتقاد دارم و معتقدم این جمعیتی که در حال حاضر هستند را باید حفظ کنیم.»
وی درباره قانون جوانی جمعیت نیز گفت : «در قانون جوانی جمعیت از نظر من 80 درصد جنبه رفاهی وجود دارد که باید از سالهای قبل هم اجرا می شد ولی اینکه این قانون نرخ باروری را بالا برده و یا سن ازدواج را کاهش دهد به نظر من این قانون نمی تواند موثر باشد. برای رشد نرخ جمعیت باید هرکدام از زنان که در سن باروری هستند 6 فرزند به دنیا بیاورند که این امر تقریبا ممکن نیست. علاوه بر آن وام ازدواج که در این قانون رقم های خوبی هم برای آن در نظر گرفته شده به کسانی داده می شود که ازدواج کرده باشند و عقدنامه به بانک ارایه کنند . به نظر من هیچ وقت کسی برای وام ازدواج تشکیل خانواده نمی دهد. معمولا جوان ها علاقمند به ازدواج هستند اما مسایل متعددی در میان است که نیاز به برنامه ریزی دارد وگرنه وام و دادن زمین نمی تواند باعث رشد ازدواج و فرزندآوری شود. باید بپذیرم که روند پیرشدن جمعیت همچنان ادامه دارد و کسانی که دهه 50 و 60 به دنیا آمده اند امروز در میان سالی هستند و به سمت سالمندی می روند و زنگ خطر پیر شدن جمعیت خیلی وقت است که به صدا در آمده است.»
فرصتی برای جبران
درحالی که چند سالی است گفته می شود با ادامه دار بودن نرخ رشد پایین جمعیت در ایران در چند دهه آینده یک سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود اما بررسی ها نشان می دهد با برداشته شدن برخی موانع بازهم می توان به مثبت شدن نرخ رشد جمعتی در ایران امیدوار بود. بررسی های علمی نشان می دهند برخلاف کشورهای غربی جامعه ایرانی براساس شواهد و تحقیقات هنوز میل به ازدواج و فرزندآوری دارد و اگر موانع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برداشته شود جامعه ایرانی وضعیت ازدواج و فرزندآوری خود را بهبود می‌دهد. رسول قبادی، دانش‌آموخته جمعیت‌شناسی در یک گفت و گوی رسانه ای، مسکن و نبود تسهیلات برای زنان را مهمترین مشکل در عدم باروری زنان ایرانی عنوان کرد و گفت : «اصلی‌ترین مشکل جمعیتی ما این است که مردم ما می‌خواهند بچه‌دار شوند اما چند مانع به آنها اجازه نمی‌دهد. میانگین مطلوب در اروپا دو فرزند است اما این عدد در ایران ۲.۸ است و در بعضی سالها هم به 3 رسیده است.
اما چه امری باعث می‌شود که نتوانند بچه‌دار شوند؟ چند عامل اصلی است که اصلی‌ترین آن مسکن است. وقتی دسترسی به مسکن سخت می‌شود، مردم هم باروری‌شان را به تعویق می‌اندازند. وقتی باروری‌شان هم به تعویق می‌افتد، به سنین بالای ۳۵ سال می‌رسند و در آن سالها نیز به دلیل اینکه مراقبت‌های بهداشتی نظام سلامت ما به روز رسانی نشده است، معمولا از فرزندآوری بعد از ۳۵ سال پشیمان می‌شوند.»
نورنیوز