نورنیوز – گروه اجتماعی: سلامت روستاییان از جمله موضوعات مهم و قابل توجه دولت‌ها در سراسر دنیا به شمار می‌رود. عوامل زیادی سلامت افراد و جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کنند را تعیین می‌کند که دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی یکی از مهم‌ترین آنهاست. این مسأله خصوصا در روستا با توجه به شیوه زیست مردم و دوری از امکانات بهداشت و درمان شهری اهمیتی ویژه می‌یابد. مداخلات بهداشتی با هدف کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون در روستانشینان می‌تواند از یک سو به ایجاد حس آرامش و رفاه در آنها منجر شود و از سوی دیگر سلامت عمومی جامعه را تأمین کند. رسیدن به این هدف با ایجاد خانه‌های بهداشت روستایی قابل دسترس و ملموس تر به نظر می‌رسد.
خانه‌های بهداشت در واقع واحدهای کوچک بهداشتی درمانی مستقر در روستاها و اولین مرجع بهداشت و درمان روستاییان هستند که نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت روستانشینان دارند و سبب ارتقای شاخص های بهداشتی کشور می‌شوند. ایجاد خانه بهداشت در مناطق روستایی از سال ۱۳۶۴ با هدف افزایش شاخص‌های سلامتی آغاز شد و طی حدود 40 سال از آغاز فعالیت آن همچنان در مسیر رشد حرکت می‌کند. بنابر اعلام وزارت بهداشت در حال حاضر ۱۸هزار و ۹۴۸ خانه بهداشت در کشور وجود دارد که از این تعداد، ۱۷ هزار و ۹۵۲ خانه بهداشت فعال است. علت فعال نبودن ۹۹۶ خانه بهداشت، کمبود اعتبار جهت ساخت و تجهیز و نیز کمبود نیروی انسانی عنوان شده است.
هر خانه بهداشت به‌طور متوسط جمعیت هزار و ۵۰۰ نفر در روستای اصلی و روستاهای اقماری را تحت پوشش قرار می‌دهد و برای هر هزار و ۵۰۰ نفر یک بهورز زن و یک بهورز مرد در نظر گرفته می‌شود و اداره خانه‌های بهداشت نیز بر عهده یک پزشک عمومی است.
سرشماری سالانه و ثبت اطلاعات روستاییان، آموزش بهداشت عمومی در مدارس و خانه‌ها، مراقبت از زنان باردار و مراقبت از سلامت اطفال، ارائه آموزش‌های تغذیه‌ای، ایمن‌سازی و سالم‌سازی فضای روستا، بیماریابی، پانسمان، کمک‌های اولیه، بهداشت دهان و دندان، سرزدن به خانه‌ها و مکان‌های عمومی و خدمات واکسیناسیون از جمله مهم ترین وظایف خانه‌های بهداشت است.
خانه‌های بهداشت توانسته‌اند نقش مهمی در سلامت روستاییان ایفا کنند و با توجه به استقرار آنها در اکثر روستاها انتظار می‌رود که بخش قابل ملاحظه ای از نیازهای بهداشتی و سلامتی روستانشینان از این راه رفع و رجوع شود چنان که بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت نیز عنوان کرده که تقریباً در همه روستاها، خانه بهداشت راه اندازی شده به نحوی که امروز ۱۸ هزار خانه بهداشت و مراکز بهداشتی در نقاط گوناگون کشور وجود دارد.(مهر، 16 بهمن 1402)
حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز برخورداری بیش از ۹۰ درصد روستاها از خانه بهداشت را تأیید می‌کند و در رابط با روستاهای فاقد خانه بهداشت نیز می گوید که روستاهایی هستند که جمعیت خیلی کمی دارند این روستاها توسط تیم‌های سیار ما پوشش داده می‌شوند که متناسب با کار و اتفاقی که در خانه بهداشت می‌افتد این‌ها دارند این روستاها را هم پوشش می‌دهند. به گفته او شرایطی که اکنون در خانه بهداشت وجود دارد با آن چیزی که ۳۰ سال پیش بود کاملاً متفاوت است.در طی این مدت تعداد زیادی بسته‌های خدمت جدید اضافه شده است. زمانی در خانه‌های بهداشت عمده بحث ما این بود که واکسن ب ث ژ یا واکسن سرخک، ثلاث و کنترل اسهال بزنند اما الان دیگر این نیست و واکسن‌های دیگر مثل هپاتیت هم اضافه شده است. در همه‌گیری کووید هم دیده شد که خانه‌های بهداشت چقدر در نمونه برداری به ما کمک کردند. همچنین مسائل تغذیه‌ای و کنترل فشارخون و کارهای دیگر در همین خانه‌های بهداشت صورت می‌گیرد.(مهر، 14مرداد 1402)
پای درد دل روستاییان
با وجود توسعه شبکه بهداشت و درمان در روستاها و فعالیت چشمگیر خانه‌های بهداشت، همچنان مشکلاتی در برخی روستاها از این لحاظ وجود دارد که بسته به مناطق مختلف متفاوت است. در واقع درست است که تلاش برای تخصیص امکانات یکسان بهداشتی و توزیع عادلانه آن در روستاها انجام شده اما گاهی عوامل جغرافیایی و شرایط محیطی تأثیر ویژه‌ای در استفاده از این امکانات داشته‌اند.
علی باقری، معلم در یکی از روستاهای آذربایجان غربی در این باره به نورنیوز می‌گوید:«در برخی روستاهای مرزی استان خانه بهداشت وجود ندارد و با وجود آن که فاصله با روستای مجاور که دارای خانه بهداشت است به لحاظ مسافتی زیاد نیست اما گاهی صعب العبور بودن منطقه بویژه در فصل سرد باعث می‌شود مردم نتوانند خود را به راحتی به خانه بهداشت برسانند. در این مناطق بیشتر کسانی که از امکانات خانه بهداشت استفاده می‌کنند زنان باردار و یا دارای نوزاد هستند که رفت و آمد به خانه بهداشت روستای دیگر برایشان راحت نیست. همچنین سالخوردگان هم دارای همین مشکل هستند .
حتی گاهی در مراجعه به خانه بهداشت روستای مجاور نیز خدمات مناسبی دریافت نمی‌شود چون ممکن است اصلا چند روز پزشک در خانه بهداشت نباشد و این برای کسانی که نیاز به معاینه پزشک دارند مشکل ایجاد می‌کند. اگر پزشک هم باشد چون متخصص نیست خیلی وقت‌ها به پزشک متخصص ارجاع می دهد. خیلی‌ها به همین دلیل مجبورند به ارومیه مراجعه کنند به دلیل این که حتی در شهری مثل پیرانشهر هم ممکن است نتوانند از پزشک متخصص وقت بگیرند. در مراجعه به مرکز هم مشکلات زیادی برای نوبت گرفتن و خدمات بستری و بیمارستانی دارند چون حتی آنجا هم امکانات جوابگو نیست.»
بهورز خانم ساکن یکی از روستاهای جنوب سیستان و بلوچستان هم از مشکلات خانه‌های بهداشت این استان به نور نیوز می گوید:«فاصله روستاها در استان ما زیاد است و اگر بهورز و پزشک در خانه بهداشت روستا نباشد، عملا مراجعه به روستای بعدی گاهی امکانپذیر نیست. فاصله دو روستا گاهی تا 80 کیلومتر است و خیلی وقت‌ها وسیله نقلیه‌ای برای طی کردن این مسیر نیست و باید پیاده مسیر را طی کرد. خانم‌های بارداری بوده‌اند که حین پیاده طی کردن مسیر بین دو روستا همان میان راه زایمان کرده‌اند. حتی برای خود بهورزها هم چنین مشکلی وجود دارد چون ممکن است لزوما ساکن همان روستای محل خدمت نباشند. گاهی هم بهورز در خانه روستا هست اما وسیله نیست. خانم باردار برای معاینه مراجعه می‌کند اما ابزار معاینه وجود ندارد و کار زیادی نمی‌شود کرد. برخی زمان ها هم بهورز خانم در خانه بهداشت نیست که این هم مشکل بزرگی است چون خانم‌ها راحت نیستند از بهورز آقا خدمات بگیرند.»
هادی حیدریان ساکن یکی از روستاهای کهگیلویه و بویراحمد هم در رابطه با مشکلات خانه‌های بهداشت در استان خود به نورنیوز می‌گوید:«خانه بهداشت چند روستا که از نزدیک مراجعه کرده‌ام شرایط خوبی ندارند. یک ساختمان خیلی فرسوده و دارای وضعیت نامناسب را به خانه بهداشت اختصاص داده‌اند که شباهتی به مرکز بهداشتی درمانی ندارد. من خودم شاهد وجود حشرات در خانه بهداشت بوده‌ام که دلیل قدیمی بودن آن است. این ساختمان‌های فرسوده ممکن است با کوچکترین لرزه‌ای فرو ریزد و باعث آسیب به مراجعان و کارکنان شود. خصوصا چون کودکان برای انجام واکسیناسیون به خانه بهداشت مراجعه می‌کنند، اختصاص فضایی ایمن و مناسب به خانه بهداشت اهمیت دارد.»
لزوم رفع نابرابری‌های بهداشتی
با وجود تفاوت‌های بسیار زیاد بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در روستاییان به امکانات بهداشتی و درمانی، حتی در کشورهایی که اکثریت جمعیت در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، منابع در شهرها متمرکز شده است. منابع مختلف اذعان دارند که همه کشورها با چالش کمبود پزشک و سایر متخصصان بهداشت در مناطق روستایی و دورافتاده روبرو هستند.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، نابرابری‌های بهداشتی که توسط جمعیت روستایی تجربه می‌شود ناشی از عوامل نامطلوب اجتماعی و محیطی و همچنین سیستم‌های بهداشتی ضعیف تر در مناطق روستایی است. به همین دلیل اهمیت تقویت ارائه خدمات در مناطق روستایی، از جمله خدمات بهداشتی و خدماتی است که ارکان مهم سلامت را تشکیل می‌دهند. قطعنامه 2019 مجمع عمومی سازمان ملل متحد با عنوان «ریشه کنی فقر روستایی برای اجرای دستور کار 2030 برای توسعه پایدار» بر همین اساس است.
سازمان بهداشت جهانی برای ارتقای بهداشت مناطق روستایی برنامه‌هایی را اعلام کرده است. تقویت سیستم‌های بهداشتی مبتنی بر مراقبت‌های بهداشتی اولیه از طریق سرمایه‌گذاری، نظارت بر نابرابری‌های بهداشتی، نقشه‌برداری از موانع خدمات بهداشتی و مدل سازی دسترسی به خدمات، حمایت از برنامه‌ریزی بخش سلامت و بازنگری برنامه‌های بهداشتی برای رفع نابرابری‌ها، از جمله مهم‌ترین برنامه‌های این سازمان برای ارتقای سلامت روستایی به شمار می‌رود.
در ایران با وجود جمعیت حدود 26 درصدی ساکن در روستاها، توجه به شاخص های سلامت روستایی اهمیت زیادی دارد و از آن جا که خانه‌های بهداشت اولین پایگاه حفظ و ارتقای سلامت روستایی محسوب می‌شوند، توجه به آنها اهمیتی مضاعف می‌یابد. زمانی که از روستاییان به عنوان پیشگامان تولید نام برده می‌شود، باید سلامت آنها نیز به عنوان رکن مهمی در توسعه کشور مورد اهمیت قرار گیرد.
نورنیوز