نورنیوز-گروه اجتماعی: با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال موضوع مجوزهای ورود به طرح ترافیک و شرایط آن در سال جدید به یکی از موضوعات مطرح در محافل خبری و همچنین شورای شهر پایتخت و سایر کلانشهرها تبدیل شده است. تهران،کرج،تبریز، شیراز،اصفهان،مشهد و برخی دیگر از کلانشهرهای کشور که با معضل ترافیک و آلودگی هوا دست به گریبان اند در اواخر هرسال به موضوع به روز رسانی و تغییر طرح ترافیک می پردازند. در تهران، سرانجام بعد از چند ماه صحبت از طرح ترافیک جدید و تغییرات آن در سال آینده، اوایل دی ماه معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران جزئیات طرح ترافیک 1403 را اعلام کرد. در طرح جدید که البته گفته می شود فعلا در حد یک طرح کارشناسی است قرار است دو محدوده طرح ترافیک اصلی و کاهش آلودگی هوا باهم ادغام شوند و به احتمال زیاد وسعت محدوده آن کاهش پیدا کند.
جدال با ترافیک و آلودگی هوا
سالهاست دو منطقه مشهور به طرح ترافیک و کاهش آلودگی به عنوان دو سد مهم جهت کاهش تعداد خودروها در مناطق مرکزی شهر و مهمتر از آن کاهش آلودگی هوای پایتخت اجرا می شود؛ طرحی که تقریبا هر سال، شهرداری و شورای شهر تبصره و مواد جدیدی به آن اضافه می کنند و شکل آن را تغییر می دهند اما به گفته خیلی از مردم وکارشناسان، این طرح تاثیر چندانی در کاهش ترافیک مناطق مرکزی و همچنین آلودگی هوای پایتخت نداشته است. شب مردگی، مهاجرت ساکنان از مناطق مرکزی شهر و دور زدن قانون با پلاک پوشانی توسط خودروهای فاقد مجوز ورود به محدوده را می توان محصول اجرای طرح‌های ترافیکی تهران دانست.
سازمان بین‌المللی سازندگان وسایل نقلیه موتوری، در جدیدترین گزارش خود از رشد ۲ درصدی ناوگان موتوری ایران طی ۵ سال اخیر خبر داده و اعلام کرد ایران ازنظر تعداد خودروهای فعال در رتبه ۲۱ جهان قرار گرفته است؛ به این معنا که فقط ۲۰ کشور جهان خودرو بیشتری نسبت به ایران دارند. به ازای هر هزار نفر در ایران ۱۸۳ دستگاه خودرو وجود دارد. این رقم بیشتر از متوسط قاره آسیا و اقیانوسیه است که به ازای هر هزار نفر ۱۴۳ خودرو در این قاره فعال است. بررسی ها نشان می دهد ۶۶ درصد سفر‌های درون‌شهری تهران با خودروهای شخصی انجام می‌شود . همچنین دو میلیون و ۹۰۰ هزار وسیله نقلیه موتوری اسقاطی در سطح شهر در حال تردد هستند که حتی با بهترین سوخت‌ها نیز موجب آلودگی هوا می‌شوند. بخش اعظمی از ناوگان حمل و نقل نیز در سن فرسودگی به سر می‌برند و نیاز به اسقاط دارند. رئیس مرکز کنترل ترافیک پلیس راهور فراجا چندی قبل در یک برنامه رادیویی اعلام کرد در شهر تهران به‌ازای هر دو نفر یک خودرو وجود دارد. در برنامه توسعه شهر تهران مقرر شده گرایش به استفاده از حمل‌ونقل عمومی به ۷۰ درصد برسد اما در حال حاضر این اقبال ۳۰ تا ۴۰ درصد است.
طرحی به قدمت 150 سال
شاید برای خیلی ها جالب باشد که بدانند طرح ترافیک در پایتخت قدمتی 150 ساله دارد. سیری در تاریخ بلدیه تهران نشان می دهد این طرح برای اولین‌بار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار با منع ورود چهارپایان باربر به محوطه میدان «ارگ» به اجرا درآمد. از سوی دیگر، منع عبور و مرور مال‌ها باعث ایجاد نخستین خیابان تهران به نام ناصریه یا ناصرخسرو کنونی برای عبور و مرور چهارپایان شد زیرا تردد آنها در میدان ارگ ممنوع شده بود؛ نکته قابل توجه در این موضوع نیز این است که از قدیم نسخه شفابخش بلدیه برای منع تردد، ایجاد معبر جدید بود؛ موضوعی که هنوز هم بسیاری از مدیران شهری از آن بهره می‌برند.
در سا لهای قبل از انقلاب، تردد با خودرو در هسته مرکزی پایتخت در ساعات اولیه صبح و پس از تعطیلی بازار تهران سخت، و ترافیک متراکم بود. از سوی دیگر هوای شهر به جهت تردد خودروهای شخصی به ویژه در فصول سرد سال، آلوده می شد که تصاویر خیابان های شلوغ و پر از خودرو بارها در نشریه‌های آن زمان نیز به چاپ رسید. این دو موضوع موجب شد تا طرح ترافیک به شیوه فعلی به عنوان مُسکنی برای این بیماری از سال ۱۳۵۸ تجویز شود.
طرح ترافیک به مرور زمان اشکال مختلفی به خود گرفت و در زمان‌های مختلف محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های خاصی را در تردد وسایل نقلیه شخصی به وجود آورد و تاکنون بیش از 20 مرحله تغییرات در این طرح اعمال و اجرا شده است. بررسی سوابق و اسناد نشان می‌دهد که مرحله اول طرح ترافیک تهران ابتدای شهریور ۱۳۵۸ شکل گرفت و بر اساس آن، ساخت مسیرهای ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر به طول بیش از 3 کیلومتر برای تردد روان‌تر وسایل حمل و نقل عمومی آغاز شد و در مرحله بعد ورود اتومبیل‌های تک‌سرنشین به مرکز شهر بین ساعت ۶:۳۰ تا ۱۰ صبح ممنوع اعلام شد. برای وسایل نقلیه مجاز مانند تاکسی‌ها، اتومبیل‌های دولتی و اتومبیل‌های پزشکان، تسهیلاتی از قبیل صدور کارت تردد و منقوش کردن درب اتومبیل‌ها به آرم مخصوص طرح ترافیک در نظر گرفته شد؛ مساحت محدوده حدود ۲۳ کیلومترمربع و حدود آن در این مرحله از شمال به خیابان استاد مطهری، از غرب به خیابان کارگر، از جنوب به خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی تعیین شد. البته این طرح طی سالهای بعد تکمیل شد و در مراحل بعدی ساعت اجرای طرح ترافیک تا ساعت ۱۵ افزایش یافت و از فروردین سال ۱۳۶۲ جریمه برای متخلفان اعمال شد. لاین طرح ها طی سالهای مختلف دچار تغییرات بسیاری شد و از اواخر سال ۱۳۷۹ براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک محدوده طرح ترافیک گسترش پیدا کرد.
زوج و فرد ترافیکی
پاییز ۱۶ سال پیش هوای تهران به صورت غیرمنتظره‌ای آلوده شد و مسوولان امر تصمیم گرفتند که از روی مدل‌های خارجی، محدوده طرح ترافیک را گسترش دهند و تردد خودرو در آن محدوده براساس آخرین رقم سمت راست پلاک خودرو باشد. بر این اساس طرح زوج و فرد از شمال به بزرگراه رسالت از غرب به بزرگراه چمران و خیابان نواب، از جنوب به بزرگراه بعثت و از شرق به غرب بزرگراه امام علی (ع) ختم شد. با تولد محدوده زوج و فرد و اضافه شدن آن به محدوده اصلی طرح ترافیک بسیاری از کسانی که در این محدوده ها زندگی و یا کار می کردند نسبت به طرح جدید اعتراض کردند. در این بین برخی از راننده ها با پوشاندن پلاک های شان قبل از ورودی به طرح سعی کردند قانون را دور بزنند. البته هنوز هم این کار خلاف ادامه دارد و پلیس بارها هشدار داده است که این کار عواقبی مانند زندان و توقیف خودرو در پی دارد.
تیرماه سال 1398 بود که معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران خبر از حذف طرح زوج و فرد و جایگزینی طرحی به نام کنترل و کاهش آلودگی هوا در محدوده طرح سابق خبر داد و به این ترتیب این طرح ۱۴ ساله به تاریخ پیوست. استدلال مسئولان شهری وقت برای حذف طرح زوج و فرد، کارآمد نبودن آن با توجه به افزایش تعداد خودروها در تهران عنوان شد. بر اساس طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا، زوج یا فرد بودن پلاک خودرو مهم نیست و ۲۰ روز در هر فصل، خودروهای پلاک تهران در محدوده زوج و فرد سابق می‌توانند تردد رایگان کنند و اگر خودرویی مازاد بر ۲۰ روز در یک فصل وارد طرح کنترل آلودگی هوا یا همان حلقه دوم طرح ترافیک شود، مالک باید عوارض پرداخت کند.
با گذشت 4 سال اینک با روی کار آمدن مدیریت جدید شهری بازهم طرح ترافیک دستخوش تغییر شده وقراراست طرح ترافیک جدید از سال آینده به اجرا در بیاید. محسن هرمزی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در تشریح طرح جدید ترافیک گفت که شورای شهر رقم نرخ پایه عوارض ورود به محدوده‌های طرح ترافیک را ۱۰۰ هزار تومان تعیین کرده بود اما با مخالفت فرمانداری به 75 هزار تومان کاهش پیدا کرد. او ادامه داد: «واقعیت این است که اجرای دو طرح کنونی ترافیک و کاهش آلودگی هوا منجر به شب مردگی در مناطق مرکزی تهران شده و از سوی دیگر منطقه مرکزی پایتخت را شبیه شهر ارواح و خالی از سکنه کرده است. در طرح ترافیک جدید، طرح‌های ترافیک اصلی و کاهش آلودگی هوا در هم ادغام می شود و ممکن است وسعت آن کاهش یابد چرا که هر چه گستره این طرح را توسعه دهیم باعث شب مردگی و خالی شدن بیشتر مرکز تهران از سکنه می شود. همچنین در طرح جدید میزان عوارض خودروها بر اساس طول و مدت سفر، سطح شلوغی معابر و سطح آلودگی هوا و نوع معاینه فنی و آلایندگی خودرو مشخص می‌شود.»
نسخه ای بدون درمان
با گذشت بیش از 43 سال از اجرای طرح های مختلف برای کنترل ترافیک پایتخت که از آن به نام طرح ترافیک یاد می شود، مردم و بسیاری از کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که این نسخه ها علاج کنترل ترافیک و آلودگی هوای پایتخت نبوده و فقط هزینه تردد با خودرو شخصی را افزایش می دهد. روند افزایش هر ساله تولید خودرو و واردات آن و از طرف دیگر کاهش روند اسقاط خودروهای فرسوده باعث شده تا خیابان های اصلی پایتخت با پیک ترافیک سنگین در بیشتر ساعات مواجه شود. جعفر تشکری‌هاشمی، معاون اسبق حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران و رئیس فعلی کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران معتقد است نسخه کنونی طرح ترافیک تهران، برای «تهران دهه ۶۰» است وعدم کفایت آن برای «تهران امروز» محرز است. او با تاکید بر اینکه طرح ترافیک فعلی تهران، نه ترافیک را کنترل می‌کند و نه درآمد برای شهرداری دارد گفت: «مجموع درآمد یک‌سال شهرداری تهران از فروش مجوز طرح ترافیک ۶۰۰ میلیارد تومان است که با این رقم حتی امکان خرید اسکوتر و موتور برقی به تعداد محدود توسط شهرداری برای بخشی از ماموریتش، فراهم نمی شود. سهم درآمد طرح ترافیک از کل بودجه امسال شهرداری، زیر یک‌درصد یعنی ۰.۷ درصد است. طرح ترافیک تهران بدون تردید، طرحی ناکارآمد و نامناسب برای تسهیل جریان سفر‌های درون شهری است.»
محدوده طرح ترافیک امروز خالی از سکنه شده و مردم از این منطقه کوچ کرده‌اند و اصطلاحا این منطقه دچار شب‌مردگی شده و با تغییر کاربری‌ها، خانه‌های سابق تبدیل به انباری و کارگاه و خوابگاه کارگران فصلی شده و شاهد پدیده‌های زشت و ناهنجار اجتماعی همچون اعتیاد در این محلات هستیم و شاید اگر عوامل موثر در بروز این وضعیت را به دقت بررسی کنیم خواهیم دید شاید اجرای طرح ترافیک در این محدوده در وقوع این شرایط چندان هم بی‌تاثیر نبوده است. حتی بخش تاریخی تهران نیز هویت خود را در این محدوده از دست داده است. شاید اکنون برای همگان روشن شده باشد که نیاز به یک سند بالادستی به نام طرح جامع ترافیک تهران داریم که هر ۱۰ سال یک‌بار بر اساس نیاز‌های شهر بازنگری و تدوین شود. ترافیک، موضوعی صرفا مرتبط با حوزه حمل و نقل نیست. ابعاد زیست محیطی،شهری، روانی، اقتصادی و حتی سیاسی و امنیتی آن کاملا مشهود و قابل توجه است. به این اعتبار، شاید لازم باشد این موضوع بسیار مهم و مخاطره آمیز در سطوح بالادستی حکمرانی مورد توجه قرار گرفته و به شکل راهبردی به آن پرداخته شود.
نورنیوز