نورنیوز – گروه فرهنگ و جامعه: صنعت مد امروز جزو پولسازترین صنایع در جهان محسوب می‌شود و گرچه از اروپا و آمریکا آغاز شده اما به سرعت در سراسر دنیا گسترش پیدا کرده است. این گستردگی که البته سود زیادی را به جیب کشورهای ثروتمند سرازیر می‌کند، بخش زیادی از رونق خود را مدیون "فست فشن"ها یا همان مدهای سریع و ارزان قیمت است.
"مد سریع" یک مدل کسب وکار است که بر تولید پوشاک به صورت عمده و در سریع‌ترین زمان ممکن تمرکز می‌کند. این اصطلاح برای اولین بار در مقاله‌ای در نیویورک تایمز در سال 1989 برای توصیف افتتاح اولین فروشگاه خرده فروشی برند «زارا» در ایالات متحده رایج شد. تایمز عنوان کرد که هدف این برند خرده فروشی این بود که یک طرح را تنها در 15 روز برای مصرف کننده آماده کند.
"مد سریع" خیلی زود توانست جای خود را در صنعت مد باز کند و به مدد تنوع بالا و قیمت ارزان طرفداران زیادی در سراسر جهان به دست آورد. از آنجا که عموم مردم توانایی خرید از برندهای لوکس و گران قیمت را نداشتند، برندهایی که بر پایه مد سریع فعالیت می‌کردند می‌توانستند گزینه خوبی برای آنها باشند. در واقع مردم می‌توانستند پوشاکی را تهیه کنند که در زمینه طراحی از برندهای گران قیمت کپی شده بود اما قیمتی به نسبت ناچیز داشت. فست فشن‌ها اما به لحاظ کیفیت گزینه محبوبی به شمار نمی‌روند و اصلا قرار هم نیست که توقع بالایی از آنها وجود داشته باشد. تنوع و سرعت تولیدات به قدری بالاست که خیلی از خریداران قبل از این که لباس‌هایی که قبلا خریداری شده را استفاده کنند، سراغ خرید مجموعه جدید می‌روند. از سوی دیگر کیفیت پایین این تولیدات خریداران را ناچار می‌کند خیلی زودتر از معمول استفاده از لباس‌ها را کنار بگذارند و دوباره راهی خرید شوند. در نتیجه حجم زیادی از پوشاکی که به این شکل تولید می‌شود راهی ندارد جز این که دور انداخته شود.
آلایندگی بالا، سهم کشورهای فقیر
دور ریز بالای صنعت مد سریع سبب شده تا صنعت مد به عنوان دومین آلاینده زیست محیطی محسوب شود. آمریکا بزرگترین مصرف کننده لباس و منسوجات در جهان به شمار می‌رود و طبق تحقیقی که از سوی «کریستین اکنگا»، استادیار دانشکده «براون» دانشگاه واشنگتن صورت گرفته است، حدود ۸۵ درصد لباس‌هایی که آمریکایی‌ها از آن استفاده می‌کنند به عنوان پسماند جامد راهی محل‌های دفن زباله می‌شوند. البته بخش زیادی از این ضایعات در قالب پوشاک دست دوم به بازار کشورهای فقیرعرضه می‌شوند که به واسطه کیفیت پایین و شرایط بد حمل و نقل و نگهداری، عملا به کوه هایی از زباله پارچه‌ای تبدیل می‌شود.
بر اساس گزارشی که در مارس 2023 از سوی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) منتشر شد، صنعت مد مسبب 10 درصد از انتشار سالانه کربن جهانی است. همچنین بر اساس این گزارش میزان تولید پوشاک از سال 2000 دو برابر شده است به طوری که امروز مصرف کنندگان 60 درصد بیشتر لباس می‌خرند اما فقط نیمی از آن را می‌پوشند.
طبق گزارشی از بنیاد بازارهای در حال تغییر که نوامبر 2023 در سی ان ان منتشر شده است، برای پایین نگه داشتن قیمت تولید، قطعات مد سریع اغلب با موادی مانند پلی استر ساخته می‌شوند که تقریباً 200 سال طول می‌کشد تجزیه شوند.
به صورت کلی آلودگی منابع آبی در نتیجه رها شدن فاضلاب‌های تصفیه نشده شامل سرب، جیوه و آرسنیک به منابع آب محلی و همچنین آلودگی خاک به واسطه دفن زباله و تولید شیرابه، مهم‌ترین اثرات زیست محیطی مد سریع به شمار می‌آیند که مخاطرات زیادی را در وهله اول برای ساکنان مناطق آلوده و در ابعاد وسیع تر در مقیاس جهانی ایجاد می‌کند.
کارگران ارزان، قربانی صنعت مد
صنعت مد سریع نه تنها برای بقای خود به مواد ارزان قیمت متکی است، بلکه به شدت به نیروی کار ارزان اتکا دارد. طبق تحقیقی که در دانشگاه جورج واشنگتن انجام شده، تقریباً 75 میلیون کارگر در کارخانه های تولید پوشاک در سراسر جهان فعالیت دارند که تنها دستمزد 2 درصد از آنها کفاف هزینه زندگی‌شان را می‌دهد.
شرکت‌های تولیدکننده پوشاک تمایل دارند برای تولید محصولات خود به کشورهایی مانند هند، بنگلادش، ویتنام و پاکستان روی بیاورند چون در این کشورها دستمزد کمتری به کارگران پرداخت می‌کنند و هزینه تولید کاهش می‌یابد. گزارش‌هایی در این زمینه وجود دارد که حتی کودکان در این کشورها برای کار در کارگاه‌های پوشاک به کار گرفته می‌شوند چون دستمزدی پایین‌تر از بزرگسالان به آنها پرداخت می‌شود.
مردم دنیا سالانه ۸۰ میلیارد قطعه لباس جدید خریداری می‌کنند که حاصل آن سالانه ۱.۲ تریلیون دلار درآمد برای صنعت جهانی مد است اما سهمی‌که از این مقدار به کشورهای فقیر می‌رسد آلودگی بالای زیست محیطی و استثمار کارگرانی است که عمدتا حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند و در شرایطی غیراستاندارد و ناامن به کار مشغول اند.
در این زمینه می‌توان به حادثه‌ای که در ماه می 2013 در داکا مرکز بنگلادش اتفاق افتاد اشاره کرد که بر اثر فروریختن ساختمان 8 طبقه تولید پوشاک، 359 کارگر به کام مرگ فرو رفتند. این در حالی است که 5 ماه قبل از آن نیز آتش سوزی بزرگی در یک کارخانه پوشاک دیگر در بنگلادش موجب مرگ 112 کارگر دیگر شده بود. این کارخانه برای تعدادی از فروشگاه‌های بزرگ غربی مثل تسکو، والمارت و کارفور پوشاک تولید می‌کرد. برخی از کارگران برای فرار از آتش، خود را از طبقات بالا پرتاب کرده و جان سپرده بودند که این مسأله نشان می‌دهد هیچ تدابیر امنیتی برای حفظ ایمنی کارگران در این کارخانه اندیشیده نشده بود.
این فجایع با وجود ابعاد وسیع و تلفات جانی بالا چندان در رسانه‌های غربی انعکاس پیدا نکرد و بعد از مدتی نیز به فراموشی سپرده شد. در عوض تبلیغات وسیع برای فروش تولیدات برندهای زنجیره‌ای پوشاک به صورت گسترده از این رسانه‌ها پخش شد تا در جهت فروش بیشتر محصولات تلاش شود. امروزه خریداران مدهای سریع در بسیاری از کشورها از این که می‌توانند طبق سلیقه غربی لباس بپوشند و خود را به انسان ایده‌ال از نظر رسانه‌های سرمایه‌داری شبیه کنند، بسیار خرسند به نظر می‌رسند. این خوش پوشی که البته منتقدان به آن لقب مد دروغین نیز می‌دهند، حاصلی جز انباشت سرمایه بیشتر برای کشورهای ثروتمند و استثمار کشورهای فقیر و آسیب زیست‌محیطی به دنبال ندارد. صاحبان این کمپانی‌ها می‌دانند اگر قرار باشد به جای تولیدات گسترده و متنوع اما بی‌کیفیت، محصولاتی با دوام و از مواد سازگار با طبیعت تهیه کنند، آن وقت دامنه سود هم کمتر می‌شود و از سوی دیگر شاید نتوانند استیلای مد نظر خود را بر کشورهای دیگر داشته باشند.
در این زمینه برخی کشورها با بالا بردن تعرفه واردات، به مبارزه با نفوذ مد غربی پرداخته و بر تولید داخلی تأکید داشته‌اند. البته لازم است تا تولید داخلی نیز از کیفیت مناسب برخوردار باشد تا دوباره در نقش همان مدهای سریع و ارزان فرو نرود و از سوی دیگر سلیقه خریدار را نیز تأمین کند. چنین تولیداتی می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، با صادرات به ارزآوری برسد و نقش مهمی در چرخه اقتصاد کشور بازی کند.
نورنیوز